کد مطلب:223190 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:234
قدمگاه إمام رضا(ع)
قدمگاه إمام رضاعلیه السلام
در جنوب آبادی كهنك بقعه كوچكی از آجر با گنبدی دو طبقه و گلابی مانند وجود دارد كه قدمگاه إمام رضاعلیه السلام نامیده می شود، گنبد بر یك قاعده مدوّر و قطور بنا شده است. بنا دارای دو طاق رومی كوچك در جبهه ایوان شمالی است. اضلاع خارجی بقعه 10*11 متر است و بقعه در میان قبرستانی واقع است و اراضی زراعتی و درختان كنار اطراف آن را گرفته اند. به نظر می آید اصل بنا یك چهار طاقی قدیمی باشد كه بر روی آن گنبد ساخته اند. در قبرستان قدمگاه إمام رضای كهنك نیز یك سنگ قبر كهنه با نقش خنجر و كلاه خود در فاصله 200 متری دیوار این بقعه دیده می شود.
( دیار شهریاران، بخش أوّل، 2/1 - 351. )
در آثار تاریخی شوشتر، در منطقه «دش زورك» كه آبادی بزرگی است در منتهی إلیه بلوك عقیلی و در نزدیكی رودخانه ای كه به كارون می ریزد، چند بقعه دیده می شود كه هیچ كدام به لحاظ تاریخی قدمتی ندارد، یكی از این بقاع به نام إمام رضاعلیه السلام و دیگری شاهچراغ نامیده می شود. بقعه دیگری در منطقه كنارستان ( بحار الأنوار، ج 11، ص صلی الله علیه واله علیه السلام 2، و12، ص صلی الله علیه واله 21؛ الكنی والالقاب، ص علیه السلام 31؛ حیاة الإمام موسی بن جعفر، 410/2؛ آثار العجم، ص 445؛ آثار الاحمدیه، 10 - 8؛ حدیقة الشیعة، ص 92صلی الله علیه واله ؛ روضات الجنات، 0/1صلی الله علیه واله ؛ جامع الانساب، ص 5صلی الله علیه واله . )
( دیار شهریاران، بخش أوّل، 5/1علیه السلام علیه السلام . )
نزدیك بنه حاج سلطان، به نام بقعه إمام ضامن نیز دیده می شود. اطلاعات به دست آمده از تذكره ها و تواریخ محلّی شوشتر و دزفول و آنچه منابع قدیم، از جمله یاقوت و مقدّسی (به سال 23صلی الله علیه واله و 5علیه السلام 3) در خصوص قدمگاه، نظرگاه، بقعه و سایر بناهای یادبود از إمام رضاعلیه السلام ارائه می دهند اگر با منابع معتبری كه هیچ گاه از مسیر حضرت علیه السلام از دو شهر اخیر نام نبرده اند در تناقض نباشد، مؤید یكدیگر نیز نیستند، مضافاً این كه اطلاعات ما از قدمگاههای علیّ بن موسی الرضاعلیه السلام در دو شهر شوشتر و دزفول بسیار محدود و بعضاً مبهم است.
به طور كلّی درباره خط سیر حضرت رضاعلیه السلام آنچه ما امروزه پیش رو داریم اطلاعات محدودی است از بعضی نقاط جغرافیایی و این كه بیش از هزار و دویست سال پیش حضرت علیّ بن موسی الرضاعلیه السلام از این مناطق گذشته و یا در آن توقف داشته اند، مثلاً در سوق الاهواز تنها گزارش معتبری كه به ما رسیده ماجرای پل اربق است و بعد از آن منابع تنها به عبور حضرت علیه السلام از فارس از طریق خوزستان به سمت خراسان اشاره می كنند و این اطلاعات محدود امر تحقیق را دشوار و نمی تواند مسیر دقیق عبور حضرت را برای ما ترسیم كند. اگر بپذیریم هنگامی كه حضرت رضاعلیه السلام از بصره و اهواز به فارس تشریف فرما می شد، از این دو شهر عبور كرده اند، ایشان باید از مسیر شوش به ارجان گذشته باشند، زیرا در این صورت حضرت رضاعلیه السلام از تستر (شوشتر) به سمت سوق الاهواز و از آن جا به سمت رامهرمز و سپس از طریق سنبیل به سوی ارجان كه اولین ناحیه فارس است رهسپار گردیده است و از آنجایی كه پل اربك (اربق) نیز در مسیر راه اهواز به رامهرمز قرار داشته، به لحاظ جغرافیایی پذیرش این روایت نیز به تنهایی قرین صحّت است، امّا در قیاس با منابع معتبری كه مسیر حضرت را از بصره به اهواز ذكر كرده اند با تناقض روبرو می شود، زیرا با شرحی كه اشاره خواهیم كرد، راه شوش به ارجان و یا فارس در واقع ادامه راهی است كه از واسط به ارجان و به طور دقیقتر از بغداد به فارس منتهی می شود و بر این اساس حضرت باید از واسط به اهواز آمده باشند. و اما آنچه به اجمال درباره اعتبار بناهای منسوب به حضرت رضاعلیه السلام در شهر شوشتر و دزفول می توان گفت نیز خالی از فایده نیست. این بناها كه تعدادشان قریب به ده بنا می رسد اگر چه از حیث كثرت، گذر إمام رضاعلیه السلام را در این دو شهر قوّت می بخشند، اما به لحاظ اعتبار، متزلزل و مبهم هستند. سه بقعه إمام رضا دیمی در شوشتر كه عوام آن را محل توقف حضرت رضاعلیه السلام می دانند برابر گفته شرف الدین شوشتری سندی ندارد و احتمال آن كه منشأ آن خواب و یا رؤیا باشد، می رود. بقعه شاخراسون در دزفول نیز براساس نقل صاحب تذكرة الاخبار و مجمع الابرار كه می گوید: «قدمگاه و یا نظرگاه یا مقام توقف یكی از ائمّه معصومین یا اولاد عظام یكی از ایشان می باشد» با ابهام روبرو است و درباره بقعه ای كه به همین نام در شوشتر است منابع محلّی اطلاعات ارزشمندی در اختیار ما قرار نمی دهند. قطع نظر از صحت و میزان اعتبار قدمگاهها و یا نظرگاههای امام علیّ بن موسی الرضاعلیه السلام در شوشتر و دزفول اگر مسیر حضرت علیه السلام را از این دو شهر اخیر مرور كنیم، حضرت رضاعلیه السلام می بایست از راه واسط به سمت اهواز عزیمت كرده باشد، زیرا دزفول و شوشتر در مسیر این راه واقع شده اند. متون و نقشه های جغرافیدانان مسلمان قرون اوّلیه اسلام، راه واسط به اهواز را كه همان راه بغداد به اهواز است ذكر كرده اند.
اصطخری در سال (340 ه' ق) راه واسط به ارغان (ارگان = بهبهان) را كه راه بغداد به شیراز است چنین توصیف می كند: واسط به «عمل» و از آن جا به «طیب» یك مرحله، از آن جا به «قرقوب» یك مرحله، از قرقوب به «سوس» یك مرحله، از سوس به «گندیساپور» و از آن جا به «شوشتر» یك مرحله، و از شوشتر به لشكر ( جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ص صلی الله علیه واله 25. )
«عسكر مكرم» یك مرحله، از آن جا به «رامهرمز» سه مرحله، از رامهرمز به «سنبیل» دو مرحله، و از آن جا به «ارغان» یك مرحله. اصطخری می افزاید از واسط به لشكر راه كوتاهتری نیز وجود دارد كه از شوشتر نمی گذرد.
( مسالك الممالك، ص 94. )
ابن حوقل نیز در سال (علیه السلام صلی الله علیه واله 3 ه' ق) می نویسد: از خوزستان تا عراق دو راه عمده است، یكی به بصره و از آنجا به بغداد، و دیگری به واسط و از آنجا به بغداد،... اما راه واسط به بغداد بدین شرح است: واسط به طیب و از آن جا به قرقوب، شوش، جندیشاپور، شوشتر و عسكر مكرم هر كدام یك منزل، از عسكر مكرم تا رامهرمز سه منزل و از آن جا تا سوق سنبیل دو منزل، و از سوق سنبیل تا ارجان یك منزل است.
( صورة الأرض، ص 30. )
ناصر خسرو در سال (438 ه' ق) در بازگشت از سفر حجّ، از راه بصره و ابلّه از ( ناصر خسرو، سفرنامه، ص 153 و 159. )
طریق آب وارد عبادان و از آن جا به مهروبان آمد. بعد از آن به ارغان (ارجان) و سپس از راه كوهستان به لورغان و از آن جا راهی اصفهان گردید.
ناصر خسرو راه بصره تا اصفهان را به طریقی كه شرح آن آمد یك صد و هشتاد فرسنگ ذكر كرده است. این راه را نیز ابن بطوطه قریب به سیصد سال بعد با تفاوتهایی در مسیر طی می كند كه در واقع راه قدیمی خوزستان به اصفهان است.
چنانچه ابن بطوطه و ناصر خسرو قسمتهایی از آن راه را پیموده باشند، در این صورت «شوش»، «ایذه» (مال الامیر)، كارون (حدود پل شالو) و ده كرد (شهر كرد امروز) و از آن جا تا اصفهان در این مسیر قرار می گرفته است. علاوه بر این، راه متداول دیگری وجود داشته كه از بندر مهروبان به ارجان و از آن جا از طریق گردنه های كوه كیلویه بو لوركان و سپس به لنجان و اصفهان می رسیده است.
( ایرانشهر، نشریه شماره 22، كمیسیون ملّی یونسكو در ایران، 3/2صلی الله علیه واله 14. )
همچنان كه اشاره شد، ابن بطوطه در سال 25علیه السلام در مسیر راه خود، از واسط به بصره و از آن جا از طریق آب توسط «صنبوق» (زورق كوچك) به ابلّه ( ابن بطوطه، سفرنامه، 192/1. )
آمد و سپس از ابلّه توسط كشتی به عبادان (آبادان) و از آبادان به ماجول (معشور یا ماهشهر) و از ماهشهر به رامز (رامهرمز) و از آن جا به تستر (شوشتر) و از شوشتر به ایذه (مال الامیر) و از ایذه به اصفهان رفت.
با توجه به مسیر سفر ناصر خسرو در قرن پنجم و بخصوص ابن بطوطه در قرن هشتم ه' ق، مسیر راه رامهرمز به شوشتر و ایذه مسیر متداول راه اصفهان بوده است و چنانچه بپذیریم إمام علیّ بن موسی الرضاعلیه السلام از اهواز به شوشتر عزیمت كرده باشد نوعاً این مسیر، همچنان كه منابع جغرافیایی قرون أوّل اسلامی نیز بدان اشاره كرده اند، مسیر راه بغداد به اصفهان است نه مسیر راه بصره به فارس.
لتسرنج نیز در همین رابطه می نویسد: از اهواز راهی بود كه در جهت مغرب به نهر «تیرا» و از آن جا به واسط در عراق می رفت این راه شمالی از كرسی ایالت خوزستان و از عسكر مكرم عبور می كرد و به شوشتر می رسید و از آن جا از جندیشاپور و شوش به سمت باختر متوجه می شد و به طیب می رفت و از آن جا راه دیگری بود كه به واسط می پیوست.
از جندیشاپور، به قول مقدّسی راهی بود كه از «كوههای لر» می گذشت و به گلپایگان در ایالت جبال و شمال باختری اصفهان می رسید و از عسكر مكرم راه دیگری بود (و این راه را قدامة بن جعفر و دیگران ذكر كرده اند) كه در جهت خاور به ایذج می رفت و سپس از ایالت جبال عبور كرده به اصفهان منتهی می شد. پس ( جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ص 5صلی الله علیه واله 2؛ كتاب الخراج، ص 194؛ الاعلاق النفیسة، ص 188؛ احسن التقاسیم، ص 401 و 420؛ ایرانشهر، نشریه شماره 22، كمیسیون ملّی یونسكو در ایران، 3/2صلی الله علیه واله 14. )
در نتیجه، عبور حضرت رضاعلیه السلام از شوشتر و دزفول در واقع ادامه راهی است كه به سوی اصفهان منتهی می شده است.